روش‌های درمان فوبیا یکی از قدیمی‌ترین موضوعاتی ست که در روانشناسی مطرح شده است. فوبیا به معنای یک ترس بیمارگونه و غیرمنطقی از یک موضوع می‌باشد. موضوع ترس می‌تواند هر چیزی باشد و از حیوانات گرفته تا ارتفاع و یا رانندگی را شامل شود. آنچه باعث دریافت تشخیص ابتلا به بیماری فوبیا می‌شود عدم تناسب میان شدت ترس فرد با واقعیت بیرونی است. اگرچه فوبی­ها یکی از انواع اختلالات روانی هستند که در طی این سال‌ها به‌خوبی شناخته شده و پژوهش‌های بسیاری نیز روی آن‌ها صورت گرفته است بااین‌حال مکاتب درمانی مختلف در روانشناسی، راجع به دلایل ایجاد و نحوه درمان فوبیا با یکدیگر اختلاف دارند. ما در این مطلب راه‌های مختلف درمان فوبیا و مزایا و معایب هریک از آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

فوبیا چیست؟

فوبیا یا ترس مرضی نام یک اختلال روانی است که باعث می‌شود فرد نسبت به یک موضوع مشخص ترسی غیرمنطقی را تجربه کند. اگرچه بیمار از غیرمنطقی بودن ترس خود آگاه است بااین‌حال در شرایط مواجهه با موضوع ترس معمولاً نمی‌تواند خود را کنترل کند و از روبه‌رویی با پدیده‌ای که از آن می‌ترسد به‌شدت اجتناب می‌کند. موضوع ترس فرد می‌تواند هر چیزی باشد. شایع‌ترین انواع فوبی­ها معمولاً فوبی حیوانات، ارتفاع، خون و جراحت و یا ترس از قرار گرفتن در مکان‌های بسته هستند. بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته ترس‌های مرضی یا فوبیا یکی از اختلالات شایع است که در هر سنی احتمال بروز آن وجود دارد.

نشانه‌های ابتلا به فوبیا

از کجا بدانیم فردی به بیماری فوبیا مبتلا شده؟ اصلی‌ترین شاخصه ابتلا به بیماری فوبیا وجود یک ترس شدید از موضوعی خاص است که برای حداقل 6 ماه ادامه پیدا کرده باشد. این ترس می‌بایست به حدی باشد که فرد از مواجهه با موضوع ترس به‌شدت اجتناب کند و حتی حاضر شود از بسیاری موقعیت‌ها به خاطر عدم مواجهه با موضوع ترس اجتناب کند. با توجه به خاصیت فراگیری فوبیا نشانه‌های ترس فرد به‌تدریج به تمامی موضوعاتی که با پدیده اولیه به نوعی ارتباط داشته باشند نیز تعمیم پیدا می‌کند. برای مثال فردی که از یک حیوان خاص می‌ترسد. احتمالاً علاوه بر مواجهه با خود حیوان در شرایطی که با تصویر یا فیلمی از این حیوان مواجه شود و یا اسم آن را بشنود نیز نشانه‌های اضطراب را بروز خواهد داد. به‌طورکلی می‌توان نشانه‌های ابتلا به فوبیا را در موارد زیر خلاصه کرد.

• فرد برای مدت حداقل 6 ماه از یک موضوع مشخص (حیوان، ارتفاع، رانندگی، خون و جراحت و…) می‌ترسد.
• فرد به‌شدت از مواجهه با موضوع ترس اجتناب می‌کند و در صورت مواجهه نشانه‌های اضطراب مانند تپش قلب، تنگی نفس، لرزش یا حتی غش کردن را نشان خواهد داد.
• اگرچه فرد به غیرمنطقی بودن موضوع ترس خود اذعان دارد بااین‌حال نمی‌تواند با ترس خود مبارزه کند.
• به این نکته توجه داشته باشید که ترس‌های فوبیک در کودکان ممکن است به دلیل ناتوانی آن‌ها در تشخیص و بیان احساساتشان، به‌صورت بیقراری و تغییرات خلقی یا هر نشانه غیرمعمول رفتاری دیگر در مواجهه با موضوع ترس خود را نشان بدهد.

چرا باید برای درمان فوبیا اقدام کنیم؟

پیش از آنکه راجع به روش‌های مختلف در درمان فوبیا صحبت کنیم بهتر است به این سؤال پاسخ دهیم که چه الزام و اهمیتی برای درمان فوبیا وجود دارد. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری با ترس خود به نوعی کنار می‌آیند و به همین خاطر ضرورتی برای درمان آن احساس نمی‌کنند. اجتناب از مواجهه با موضوع ترس باعث می‌شود که آن‌ها از احساس اضطراب و تنش‌های مربوط به این بیماری در امان باشند و درنتیجه دلیلی برای درمان وجود نخواهد داشت.

دلایل بسیاری برای الزام به درمان فوبیا وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها فراگیر بودن ترس‌های مرضی است. درصورتی‌که شما برای درمان ترس خود اقدام نکنید این ترس به‌تدریج تعمیم پیدا کرده و مسائل بسیاری را در حیطه خود قرار می‌دهد. برای مثال ترس از موش باعث می‌شود که شما به‌تدریج از دیدن فیلم یا تصویر و حتی شنیدن نام موش نیز دچار وحشت شوید. علاوه بر این ترس از موش می‌تواند تعمیم بیشتری پیدا کرده و تمامی حیوانات و پدیده‌های مشابه با موش را نیز دربر بگیرد.

در کنار تعمیم پیدا کردن ترس‌های فوبیک دلیل دیگری که برای درمان این بیماری وجود دارد خللی است که در روند معمول زندگی شما ایجاد خواهد کرد. برای مثال فردی که از موش‌ها می‌ترسد احتمالاً از راه رفتن در پیاده‌روهای کنار جداول اجتناب می‌کند. این فرد ممکن است به دیدن برخی از دوستان یا اقوام نرود زیرا از وجود موش در خانه آن‌ها هراس دارد. موضوعاتی ازاین‌دست معمولاً برای بیماران مبتلا به فوبی آشنا هستند و آن­ها از موقعیت‌های بسیاری به دلیل عدم مواجهه با موضوع ترسشان اجتناب می‌کنند. با توجه به آنچه گفته شد روانشناسان معمولاً توصیه می‌کنند که فرد برای درمان فوبیا اقدام نماید و پیش از شدت گرفتن این ترس آن را از بین ببرد.

درمان فوبیا | درمان‌های رفتاری

شیوه‌های متفاوتی از درمان برای افراد مبتلا به ترس‌های مرضی وجود دارد که هریک از آن‌ها می‌توانند با توجه به وضعیت و شرایط مشخصی مفید باشند. ما در ادامه به انواع روش‌های درمان فوبیا اشاره خواهیم کرد اما در این قسمت درمان‌های رفتاری بیماری فوبیا را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.

تکنیک‌های رفتاری در درمان فوبیا کارآمدترین و پراستفاده‌ترین روش هستند. بر اساس تحقیقات صورت گرفته اکثریت درمان‌هایی که از روش‌های رفتاری برای درمان فوبیا استفاده می‌کنند موفق بوده و حتی نتیجه آن برای طولانی‌مدت و بدون بازگشت نشانه‌ها در فرد باقی خواهد ماند.

باور زیربنایی در روش‌های درمان رفتاری فوبی این است که فرد مبتلا معمولاً به دنبال یک تجربه تلخ مانند تصادف رانندگی و یا حمله حیوانات دچار ترس می‌شود. آن‌ها معمولاً در سایر موارد مواجهه با موضوع ترس به‌سرعت از آن اجتناب می‌کنند و به همین خاطر فرصت تجربه این مسئله که الزاماً قرار نیست بازهم اتفاق تلخی رخ دهد را از دست خواهند داد. درنتیجه هدف اصلی تمامی روش‌های رفتاری این است که بیمار را با موضوع ترسش مواجه کنند تا او به این باور برسد که دلیلی برای ترس و انتظار بروز یک واقعه هولناک وجود ندارد. در ادامه اصلی‌ترین روش‌های رفتاری برای درمان فوبیا را با یکدیگر بررسی خواهیم کرد.

حساسیت‌زدایی منظم

در این روش ابتدا به فرد آموزش داده می‌شود تا از طریق تمریناتی مثل ریلکسیشن یا آرام‌سازی توانایی کنترل اضطراب را پیدا کند. سپس درمانگر و بیمار با کمک هم فهرستی از موقعیت‌های ترسناک را تهیه می‌کنند. برای مثال فردی که از مار می‌ترسد احتمالاً کمترین میزان ترس را در شرایطی تجربه می‌کند که نام این حیوان را می‌شنود و بیشترین میزان ترس نیز مربوط به تماس پوستی خواهد بود. سپس درمانگر از اولین مورد فهرست محرک‌ها را به بیمار ارائه کرده و او می‌بایست با کمک آنچه در تمرینات آرام‌سازی آموخته اضطراب خود را کنترل کند. هنگامی‌که بیمار توانایی کنترل اضطراب را پیدا کرد، مرحله بعدی فهرست به وی ارائه می‌شود.

غرقه­‌سازی

در روش غرقه­‌سازی برخلاف حساسیت‌زدایی فرد به‌تدریج و به‌صورت سلسله مراتبی با موضوع ترس مواجه نمی‌شود بلکه به‌یک‌باره او را با موضوع اصلی مواجه می‌کنند و اجازه اجتناب یا فرار به او داده نمی‌شود. پس از مدتی اضطراب فرد از بین رفته و بیماری او درمان می‌شود.

استفاده از واقعیت مجازی

در شرایطی که امکان مواجهه حضوری با موضوع ترس وجود نداشته باشد استفاده از واقعیت مجازی تا حد زیادی کمک‌کننده خواهد بود. در این شرایط فرد با استفاده از تکنولوژی واقعیت مجازی خود را در مواجهه با موضوع ترس احساس می‌کند و از این طریق بیماری وی درمان می‌شود. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این روش درمانی نیز درست به‌اندازه مواجهه‌های حضوری مفید خواهد بود.

درمان فوبیا با درمان شناختی-رفتاری

یکی دیگر از روش‌های موفق درزمینهٔ درمان فوبیا استفاده از روش‌های شناختی یا شناختی-رفتاری است. در این شیوه علاوه بر کمک گرفتن از تکنیک‌های رفتاری که در بالا گفته شد باورها و تصورات اشتباه فرد نیز موردبررسی قرار می‌گیرد و فرد متوجه خطاهای منطقی که باعث ترس وی می‌شوند خواهد شد.

درمان فوبیا با روانکاوی

نظریه روانکاوان در ارتباط با درمان فوبیا شاید یکی از قدیمی‌ترین و یا حتی اولین نظریه در این زمینه باشد بااین‌حال به دلیل پیچیدگی‌های این درمان و زمان زیادی که برای آن صرف می‌شود معمولاً از این شیوه برای درمان فوبیا استفاده نمی‌شود. روانکاوان و ازجمله فروید معتقدند که فوبیا درواقع یک اضطراب نمادین ناشی از ترسی است که فرد در ضمیر ناهشیار تجربه می‌کند. بااین‌حال به دلیل اینکه مشکلات اخلاقی مانع از بیان ترس واقعی فرد می‌شود او به‌صورت ناهشیار ترس خود را بر موضوع دیگری منتقل می‌کند که به لحاظ نمادین مشابه موضوع ترس اصلی است.

معروف‌ترین نمونه درمان فوبیا به‌وسیله روانکاوی کودکی به نام هانس است که در حقیقت دچار ترس و نفرت از پدر بوده است؛ اما به دلیل غیراخلاقی بودن این موضوع و همچنین وابستگی هانس به مراقبت والدین، ذهن کودک این ترس را در ناهشیار سرکوب کرده و آن را بر اسب منتقل می‌نماید؛ زیرا اسب به‌صورت نمادین می‌تواند نشان دهنده قدرت بدنی بالای پدر باشد.

برای درمان با این شیوه بیمار باید مدت نسبتاً طولانی را تحت درمان روانکاوی قرار بگیرد تا به‌تدریج نسبت به مشکلاتش آگاهی پیدا کند. روانکاوان معتقدند که در صورت آگاهی یافتن فرد از علت بیماری وی درمان خواهد شد و نیازی به آموزش نکات دیگر به او نیست. بااین‌حال همان‌طور که گفته شد این درمان به دلیل پیچیدگی‌ها و زمان زیادی که برای بهبودی نیاز دارد معمولاً مورداستفاده قرار نمی‌گیرد.

درمان فوبیا با دارودرمانی

یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل درزمینهٔ درمان فوبیا استفاده از داروهاست. اگرچه معمولاً برای کنترل اضطراب فرد از داروها و به‌ویژه داروهای ضد اضطراب یا آرام‌بخش استفاده می‌شود اما باید دانست که داروها قدرت درمان این بیماری را ندارند؛ آن‌ها صرفاً می‌توانند در شرایطی که فرد مجبور به مواجهه با ترس‌های خود است از شدت بروز علائم اضطرابی بکاهند. به همین خاطر روانشناسان توصیه می‌کنند در حین اقدام برای درمان فوبیا و به‌ویژه استفاده از روش‌های رفتاری از داروها استفاده نکنید؛ زیرا تجربه میزان مشخصی از اضطراب برای بهبود بیماری فرد لازم است.

برای دریافت مشاوره در زمینه فوبیا می‌توانید از طریق شماره 02166419012 با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس بگیرید.

سؤالات متداول