عقده های روانی را می‌توان یکی از جالب‌ترین بخش‌های روان‌شناسی دانست. بسیاری از ما در طول روز از این اصطلاح استفاده می‌کنیم و برخی از اطرافیان‌مان را درگیر عقده‌های مختلف می‌دانیم. بااین‌حال شاید کمتر راجع به معنای تخصصی عقده های روانی اطلاع داشته باشیم. عقده‌ها از آن دسته مشکلاتی هستند که ممکن است در جریان تربیت و زندگی هرکدام از ما پیش بیایند. اما نکته اصلی اینجاست که خود فرد از عقده‌ها و تأثیری که روی رفتارش می‌گذارند اطلاعی ندارد. به همین خاطر بسیاری از مواقع یا شاید همیشه کنترل کردن رفتارهای مربوط به عقده‌ها کار سختی است. اما اگر احساس می‌کنید شما یا هریک از اطرافیان‌تان نیاز دارید که راجع به این موضوع اطلاعات بیشتری داشته باشید بهتر است از یک مشاور کمک بگیرید. برای دریافت روانکاوی کلیک کنید.

منبع : عقده های روانی

عقده های روانی یعنی چه؟

در اولین قدم باید تعریف مشخصی از عقده های روانی داشته باشیم. به‌طورکلی یک عقده به معنی مجموعه‌ای از باورها، افکار و هیجانات است که راجع به یک موضوع وجود دارند. این مجموعه معمولاً در موقعیت‌هایی که با موضوع مرتبط است خودشان را در رفتار فرد نشان می‌دهند. برای مثال فردی را در نظر بگیرید که از طردشدن می‌ترسد. او احتمالاً مجموعه‌ای از باورها و افکار مرتبط با طردشدن دارد.

برای مثال ممکن است فکر کند به‌اندازه کافی دوست‌داشتنی نیست؛ و دیگران همیشه او را تنها می‌گذارند. به‌علاوه او هیجاناتی مثل اضطراب یا خشم از دست دیگران را نیز تجربه خواهد کرد. اما همه این‌ها زمانی بروز پیدا می‌کند که این فرد در یک محیط اجتماعی قرار می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر تا زمانی که فرد تنها است خبری از عقده طردشدن و مسائل مرتبط با آن وجود ندارد؛ اما به‌محض قرارگرفتن در یک محیط اجتماعی این عقده فعال می‌شود.

عقده‌های مثبت و منفی

باتوجه‌به آنچه در تعریف عقده های روانی گفتیم ممکن است احساس کنید آن‌ها همیشه منفی هستند؛ یا باعث بیماری‌های روانی می‌شوند. اگرچه بسیاری از مواقع این اتفاق می‌افتد؛ بااین‌حال می‌توان گفت خیلی از مواقع نیز این‌گونه نیست. برای مثال زمانی که یک نفر عقده حقارت دارد ممکن است آن‌قدر تلاش کند که به یک مقام بالا دست پیدا کند. اگرچه این شرایط هم باعث نمی‌شود که عقده‌ها از بین بروند؛ اما به‌هرحال عقده روانی باعث پیشرفت شخص خواهد شد.

عقده های روانی چطور شکل می‌گیرند؟

مشکلات تربیتی

مشکلاتی که در سال‌های کودکی برای فرد پیش می‌آیند و همین‌طور تربیت‌های اشتباه از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری عقده های روانی هستند. برای مثال والدینی که دائماً فرزندشان را سرکوب می‌کنند و به او می‌گویند که حرف‌ها یا کارهایش صحیح نیست عقده حقارت را در کودک ایجاد می‌کنند.

مرحله‌ای از رشد

بسیاری از مواقع نیز عقده های روانی بخشی از رشد طبیعی هستند. برای مثال عقده‌های ادیپ و الکترا از آن دسته گره‌های روانی هستند که همه ما در کودکی تجربه می‌کنیم. این دسته از عقده‌ها معمولاً خطر چندانی ندارند و دیر یا زود در جریان رشد حل می‌شوند.

عقده های روانی چطور خود را نشان می‌دهند؟

پیشرفت در یک زمینه

همان‌طور که گفتیم بسیاری از مواقع کسانی که درگیر عقده‌های روانی هستند برای پیشرفت تلاش می‌کنند. به همین خاطر یکی از نشانه‌های عقده روانی را می‌توان پیشرفت در زمینه خاصی دانست. برای مثال اگر یک نفر دوستان بسیار زیادی دارد ممکن است ترس از تنها ماندن داشته باشد. یا یک رئیس عالی‌رتبه ممکن است درگیر عقده حقارت باشد.

جامعه‌پسند کردن عقده‌ها

این حالت بیشتر برای عقده‌های منفی اتفاق می‌افتد. در این شرایط ذهن فرد به‌صورت ناهشیار رفتارهای مرتبط با عقده را تغییر داده و به حالتی درمی‌آورد که جامعه آن را تأیید می‌کند. برای مثال اگر یک نفر که درگیر عقده تخریب و پرخاشگری است تبدیل به یک پزشک جراح بشود می‌توان گفت که او برای تخلیه پرخاشگری خود راهکاری پیدا کرده که جامعه هم آن را تأیید می‌کند.

منطقی نشان دادن

همان‌طور که از نام این روش پیداست کسانی که از آن استفاده می‌کنند همه تلاش خود را برای منطقی نشان دادن رفتارشان به کار می‌گیرند. در این شرایط آنها آن‌قدر برای رفتارهایشان دلایل مختلف می‌آورند که شما قانع می‌شوید رفتار فرد کاملاً منطقی و درست است.

ویژگی‌های عقده های روانی

افراطی بودن عقده های روانی

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های عقده روانی افراطی بودن آن است. کسانی که راجع به یک موضوع درگیر عقده هستند معمولاً عقاید و رفتارهایی راجع به آن نشان می‌دهند که از نظر دیگران خیلی هم منطقی نیست. برای مثال کسانی که از طردشدن می‌ترسند بیش از حد به دیگران می‌چسبند. یا فردی که عقده حقارت دارد ممکن است بیش از حد روی دیگران تسلط داشته باشد. معمولاً کسانی که رفتارهای دیکتاتوری نشان می‌دهند آنهایی هستند که از قدرت خود خیلی مطمئن نیستند.

غیرقابل‌کنترل بودن عقده های روانی

عقده های روانی در بخش ناهشیار ذهن قرار دارند؛ و از این طریق رفتارهای فرد را کنترل می‌کنند. به همین خاطر نمی‌توانیم کنترلی روی آنها داشته باشیم. در واقع خود فرد اصلاً از اینکه در یک زمینه ضعف دارد یا دچار عقده روانی است آگاهی ندارد. به همین خاطر توانایی هم برای کنترل این شرایط وجود ندارد.

انواع عقده های روانی

عقده های روانی انواع مختلفی دارند. این عقده‌ها می‌توانند در ارتباط با هر موضوعی سازمان پیدا کنند. بااین‌حال بعضی از شناخته‌شده‌ترین آنها عبارتند از:

عقده ژوکاست

این مشکل بیشتر در زنان اتفاق می‌افتد. احتمالاً شما هم مادرانی را دیده‌اید که یک محبت افراطی به پسر خود نشان می‌دهند. آن‌ها سعی می‌کنند با استفاده از این محبت افراطی تمایل پسرشان به اثبات استقلال و انجام نقش‌های مردانه خود را از بین ببرند. رفتار این مادران باعث می‌شود که فرزندان آن‌ها تمایل پیدا کنند با زنانی ازدواج کنند که در جایگاه مادر آنها باشد.

عقده یونس

عقده یونس به‌عنوان ترس از موفقیت نیز شناخته می‌شود. در این شرایط فرد می‌ترسد از اینکه با رسیدن به موفقیت شرایط باثبات فعلی خود را از دست بدهد. به همین خاطر متخصصین معتقدند کسانی که درگیر عقده یونس هستند تلاش می‌کنند تا به شرایط باثبات و امن پیش از تولد یعنی داخل شکم مادر برگردند.

عقده‌های دهانی

عقده‌های دهانی معمولاً مربوط به مشکلاتی هستند که در طول سال اول زندگی اتفاق افتاده است. ارضا کم یا بیش از حد نیازها در این سن باعث شکل‌گیری این عقده می‌شود. انواع عقده‌های دهانی عبارت است از:

عقده مهرطلبی: کسانی که درگیر این ویژگی هستند معمولاً تمایل دارند تا همه چیز را از جانب دیگران دریافت کنند. آنها معمولاً کمتر برای دیگران کاری انجام می‌دهند؛ و بیشتر به دنبال دریافت هستند. گرایش به دریافت محبت افراطی و همین‌طور خوردن و آشامیدن افراطی یا میل به سیگارکشیدن از نشانه‌های این عقده است.

عقده پرخاشگری دهانی: هرگونه رفتار پرخاشگرانه که ربطی به دهان داشته باشد در این دسته قرار می‌گیرد. کسانی که درگیر این عقده هستند معمولاً با رفتارهایی مانند گازگرفتن، تف انداختن یا حتی نیش و کنایه زدن به دیگران پرخاش خود را نشان می‌دهند.

طرد دهانی: همان‌طور که از نام آن پیداست رفتارهایی مانند انزواطلبی و پرهیز از بودن در کنار دیگران و همین‌طور کم‌خوری یا سخت‌گیری‌های افراطی در مورد غذا، استفراغ کردن و ترس از آلودگی دهان را شامل می‌شود.  

عقده‌های مقعدی

رهاسازی مقعدی: کسانی که با این عقده درگیر هستند رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند. آنها معمولاً شخصیت‌های بی‌رحمی هستند؛ و در رفتارهایشان دیگران را آزار می‌دهند.

نگه‌داشتن: نگه‌داشتن مقعدی معمولاً در مورد شخصیت‌هایی به کار می‌رود که علاقه خاصی به احتکار کردن هرچیزی دارند. آنها معمولاً بسیار وسواسی هستند؛ تمایل بیش از حد به نظم، خسیس بودن و لجبازی از دیگر ویژگی‌های این افراد است.

رفتارهای نمایشی

کسانی که درگیر این عقده هستند دوست دارند در هر محیطی که قرار می‌گیرند دیده شوند. دیده نشدن و در مرکز توجه نبودن می‌تواند تأثیر بسیار بدی روی آنها داشته باشد. به همین خاطر ممکن است برای رسیدن به این هدف به هر رفتاری دست بزنند. اختلال شخصیت نمایشی یکی از مشکلاتی است که معمولاً به دلیل این عقده خود را نشان می‌دهد.

عقده ادیپ و الکترا

ادیپ و الکترا به معنای نخستین تمایل هرکدام از ما به جنس مخالف و جلب‌توجه به تفاوت در اندام تناسلی زن و مرد است. در این دوره کودک به والد جنس مخالف خود علاقه پیدا می‌کند. اما گذشت زمان، تربیت والدین و همین‌طور ترس ازدست‌دادن اندام جنسی در پسران از جمله دلایلی هستند که باعث می‌شوند این عقده در کودک از بین برود. برای آشنایی بیشتر با عقده ادیپ و عقده الکترا کلیک کنید.

قابیل

کسانی که درگیر عقده قابیل هستند نسبت به وجود یک رقیب بسیار حساس هستند. آنها ممکن است برای ازبین‌بردن رقیب دست به هر رفتاری بزنند.

دیان

دیان معمولاً در جوامعی دیده می‌شود که زنان و مردان حقوق برابری نداند؛ و شاید عقاید فمینیستی یکی از بارزترین جاهایی باشد که می‌توانیم این عقده را ببینیم. عقده دیان در زنان به وجود می‌آید و به این معنی است که آنها دلشان می‌خواهد پسر باشند تا بتوانند به استقلال و مزایای مرد بودن دست پیدا کنند.

کرونوس

کرونوس بر خلاف ژوکاست عقده روانی است که معمولاً در پدران دیده می‌شود. پدران درگیر با این عقده تلاش می‌کنند تا از به استقلال رسیدن پسرشان جلوگیری کنند. پدرانی که تمامی رفتارهای فرزند پسر خود را تحت کنترل می‌گیرند و به آنها اجازه نمی‌دهند که برای خودشان تصمیم بگیرند از این دسته هستند.

تخریب

تخریب همان‌طور که از نام آن پیداست به معنای تمایل برای خراب کردن، ازبین‌بردن و آسیب‌زدن به محیط اطراف است. کسانی که درگیر این عقده هستند با احتمال بیشتری دچار بیماری‌هایی مانند سادیسم یا مازوخیسم می‌شوند.

عقده میزراهی

خودشیفتگی، جاه‌طلبی و تلاش برای نمایش خود در هر جایگاهی که قرار می‌گیرند از جمله ویژگی‌های این افراد است. کسانی که درگیر این عقده هستند به‌خاطر جاه‌طلبی‌هایشان آرزوهای بلندپروازانه‌ای دارند اما این آرزوها با اولین شکست از بین می‌روند.

چه زمانی برای حل عقده های روانی به مشاور مراجعه کنیم؟

همان‌طور که گفتیم عقده‌های روانی ناهشیار هستند. بااین‌حال شما نشانه‌های آن را در رفتار خود می‌بینید. یکی از مهم‌ترین نشانه‌های رفتار مربوط به عقده‌های روانی این است که فرد بیش از حد افراطی راجع به یک موضوع رفتار می‌کند. برای مثال ممکن است رفتار یا هیجانات فرد اصلاً متناسب با موضوعی که اتفاق افتاده نباشند. به‌علاوه عقده‌ها معمولاً در زندگی فرد اختلال ایجاد می‌کنند. در واقع یکی از نشانه‌های گره روانی این است که بیمار در آن بخش از زندگی خود دچار مشکل خواهد بود. هنگامی که این نشانه‌ها را در خود یا هریک از اطرافیان می‌بینید بهتر است برای درمان به یک روان‌شناس مراجعه کنید. روان‌شناسان با بررسی افکار و باورهای شما می‌توانند ریشه این مشکلات را پیدا کرده و همین‌طور به شما کمک می‌کنند تا رفتارها و افکار سازنده‌تری را جایگزین کنید.

برای دریافت مشاوره در زمینه عقده ها می‌توانید در هر زمان از روز برای مشاوره تلفنی با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو از طریق شماره 02191002360 تماس بگیرید.

سؤالات متداول